'सम्‍यक संवाद' संबंधीचा संजीव चांदोरकर यांचा वाटसरुमधील लेख

'सम्‍यक संवाद' संबंधीचा संजीव चांदोरकर यांचा वाटसरुमधील लेख वाचण्‍यासाठी येथे क्लिक करा.

औरंगाबाद बैठकीची सोनाली शिंदे यांनी घेतलेली टिपणे

वाचण्यापूर्वी....                                                                                                                                                                                                                                                                                                                -हा एक प्रयत्न आहे.

-हे लिखाण अधिक-अनौपचारिक आहे.

-चर्चेतील शब्द तसेच्या तसे ठेवण्याचा प्रयत्न केला आहे.

-नंतर विषयाची चांगली  लिंक लागल्याने नंतरचे लिखाण  हे सुरुवातीपेक्षा अधिक योग्य/बरोबर असेल (तात्पर्य -सुरुवातीच्या लिखाणावरून पूर्ण मांडणीची पद्धत/मुद्द्याबद्दलचे मत ठरवू नये.)

-ठळक केलेले काही शब्द नीट टाईप होऊ शकले नाहीत . 

-व्याकरणाच्या चुका असण्याची दाट शक्यता आहे.

-तरी,माझ्यावर विश्वास ठेवून,मला हे  टिपून घेण्याची सक्ती केल्याबाबत आभारी आहे.

-चांगली/वाईट प्रतिक्रिया द्यावी,अर्थातच पूर्ण लिखाण वाचून.

                                                                               .

                                                                                                            

                                                                                                                  परिवर्तनवादी चळवळीपुढील आव्हाने व पेच.

                                                                                                                                विचार विनिमय बैठक.

                                                                                                                                   ७ जानेवारी २०१२, 

                                                                                                                        स्थळ -कॉ.डी.व्हि.देशपांडे सभागृह, 

                                                                                                                                      औरंगाबाद.

अंदाजे सकाळी पावणेअकरा वाजता बैठकीला सुरुवात झाली.सुरेश सावंत यांनी प्रास्ताविक मांडले.

सुरेश सावंत (प्रास्ताविक)-

·  विविध उपक्रम चालू असतात .पुरोगामी  लोकांची विविध आघाड्यांवर भेट होत असते.मोर्चे संपल्यावर चाचा पीत पीत चर्चा होत असते की-आपली व्यापक एकजूट का होत  नाही?त्यामुळे आपला(कामाचा,मोर्चांचा) प्रभाव पडत नाही.एकीकडे संघटना,एन.जी.ओ.वाढत आहेत,पण तेवढ्या प्रमाणात परिणाम दिसत नाही.आमची पिढी -आम्हाला   युक्रांत,मागोवा प्यांथर यांच्या खुणा दिसत होत्या.त्याचा वारसा आम्ही चालवतो,त्याची माहीती आम्हाला आहे.पण त्यात आमचा प्रत्यक्ष सहभाग नाही.त्याची सूत्रे आम्हाला माहिती आहेत.अशी आमची पीढी.या वारस्याच पुढे काय होणार/असा प्रश्न पडतो.म्हणून अशा प्रकारे अनौपचारीकतेत बैठक होणे  गरजेचे आहे ,असे वाटले.मग ही बैठक कोणी बोलवायची ?कोणत्याही एका संघटनेने ही बोलवायची नाही,असे वाटले.म्हणून ही "वैयक्तिक"बैठक आहे. मग माणगावला बैठक झाली. नव्वद लोकांशी बोललो,पन्नास लोकांनी निश्चितता कळवली,चाळीस लोक आले.पन्नासीच्या वर वय असणे निरीक्षक अववेत असे ठरले.बैठक झाली.त्या बैठकीत अशा सूचना आली की विदर्भ,मराठवाडा यांच्यासाठी वेगळी बैठक घ्यावी.                                                    

·  या बैठकीची दोन सूत्रे आहेत. राजकीय हस्तक्षेपाची ताकद आहे किंवा नाही?आणि का(कारणे)?दुसरे सूत्र असे आहे की, व्यापक एकजूट का होत नाही? सांस्कृतिक संघटनांत काय दिसतं?आपापल्या संघटना,राजकीय पक्ष ,सांस्कृतिक संघटना यांच काय चित्र आहे?                                                                                                                                                                            

·  या बैठकीचे उपमुद्दे असे आहेत की,१.राजकीय हस्तक्षेप  २.पुर्गामी एकजुटीची आव्हाने.३.सैद्धांतिक विचारधारा तपासायची गरज आहे का? ४.वर्गीय जाणीव दिसतं आहेत का?का?कसे?                                                                                                                              

मागील बैठकीचा अहवाल मांडला.(याची जोडणी मी या मेलबरोबर करत आहे).       

                                                                                                                                                                                                                                                                                                   

उल्का महाजन-(१२.१५)-

·  राजकीय हस्त्क्षेपात कुठे कमी ,याच चिंतन .मात करण्याची प्रक्रिया कशी सुरु करायची.       

·  " एका प्रक्रियेची उणीव आहे-वारसा पुढे देण्याची पद्धत काय?हे ठरवणे गरजेचे आहे.म्हणून 'विचार वेध'सारखं  व्यासपीठ बांधणे गरजेच आहे"-एन.डी.पाटील.          

·  खुल्या सभा,स्टेजवरील मंडळीला मर्यादा असतात.म्हणून ही चिंतन बठक. म्हणून आम्ही पहिल्या पत्रकात हा मुद्दा नमूद केला होता कि,चुका न काढता "भूतकाळाचे आकलन व भविष्यातील दिशा" याची काळजी घ्यावी.अभिनिवेष नको.चर्चेत उत्तर शोधण्याची दृष्टी असावी.                                                                                                                                                                                                                                                                             

शांताराम पंदेरे-(१२.३०)-

·  अशा प्रयत्नांकडे सकारात्मक पणे बघितलं पाहिजे.राजकीय पक्षाला जन्म घालणे,सगळ्या समूहाने एकत्र येऊन राजकीय शक्ती  तयार करणे असा प्रयत्न गेल्या दशकात झाला.            

·  इथल्या शोषितांना केंद्रस्थानी ठेवून राजकीय पर्याय उभारणे याचे दोन अर्थ होतात-१.राजकीय पक्ष  २.सामाजिक,संस्क्रुतील,राजकीय ताकद निर्माण करणारी चळवळ

·  छोट्याछोट्या वस्तीतल्या लोकांच्या खऱ्या प्रश्नावर - ते आजची संघर्ष - स्टेटिक .काही मुद्दे भीषण आहेत त्याला सार्वत्रिक व्यापक स्वरूप येऊ शकत.या सर्वांना राजकीय पक्षात आणण्याचा प्रयत्न राजकीय पक्ष करतात.ते गैर नाही.ते काहीही असो-नाव वेगवेगळी   महाराष्ट्रात परिवर्तनवादी शक्ती याला कमी पडतात.विचार,मुद्दा ,कार्यक्रम,नेतृत्त्व या भोवतीच संघटन,चळवळ,त्याची प्रक्रिया,त्याची साधनसंपत्ती याचा राजकीय परिणाम.-१.ताब्यात घेणे  २.सत्ता दबावाने वाकवणे.   

·  स्वातंत्र्यानंतर  संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ ,.......भ्रष्टाचार,समूहांवरचे अत्याचार ,

·  स्त्री अत्याचार इ, प्रश्न राजकीय ताकद निर्माण करू शकलो असतो.जस पाहिले काँग्रेस इतर सरकार (भाजप-सेना)यांच सरकार.

·  एकपक्षीय राजवट जाऊन बहुपक्षीय राजवट

·  आस्तित्व ,वास्तव यांच्याकडे आपण कसे पाहणार.त्या नेहमीच जनविरोधी,लोकशाहीविरोधी मानल्या गेल्या.

·  आज सर्वच पक्ष सत्ताधारी बनून अनुभव घेतलेले आहेत.सत्ता कशी चालते,डायनामिक्स ,त्याचा संघर्ष सगळ्यांना माहीत आहे. ' ..... बहुजन संघर्ष' यांच्याकडे ताकद हे महत्वाच आहे.

·  एन. जी.ओ.,महिला,दलित,भटके,आदि.

·  आताच्या माध्यम वर्गीयांकडे पाहण्याची दृष्टी निश्चित करणे.

          १.बदलाची प्रक्रिया समजून घेण्याची मर्यादा

          २.'बहुजन संघर्ष' व्यापक स्वीकृती दिसत नाही.

          ३.महत्त्वाच्या मुद्द्यांकडे,प्रश्नांकडे दुर्लक्ष.

          ४.राजकीय पर्याय देण्याची महत्त्वाकांक्षा कोणाची?-पक्ष,संघटना,कार्यकर्ते.

          ५.राजकीय चर्चा कशी उभी राहील- १).......

                                                        २)परस्पर संवाद

.                                                       ३)बिगर राजकीय गटांची शक्ती उभारणे

                                                       .४)यांच्यात एकजुटीचे कार्यक्रम 

                                                        ५)सत्ता व आपले संबंध 

                                                        ६)विविध राजकीय पक्षांत संवाद

                                                        ७)कॉंगेस-भाजप केंद्रित राजकीय शक्ती की यांना वगळून राजकीय शक्ती.

डॉ.कानगो -

·  १९७६-७७ साली अशी बैठक झाली असती तर कसले मुद्दे आले असते.

          पहिली चर्चा १)सत्ता ताब्यात कशी २)वर्ण व जात यांचा समन्वय ३)भारत हा खरा स्वतंत्र  की साम्राज्यवाद्यांचा की त्यांच्यासकट इतरांचा 

·  जनतेच्या चळवळी थंड झाल्यात का?-नाही

·  ८० नंतर चळवळी-anti-state.जितक ओपन असायचं तितक आता नाही.सत्तेमार्फत बदल-"Good Governance".अराजकीयकरणामुळे एन.जी.ओ.

·  तिसरा फ्रंट.चर्चा दोनच.काँग्रेस आणि बीजेपी टाळून काही करता येऊ शकत.पक्षाला टाळण नाही.विचारसरणीचा भाग.मग तिसरी कोणती.

·  ७७ साली झालं असतं-सामान्यतः कम्युनिस्ट पक्षात काय बदल झाले पाहिजेत.

·    बँकांच्या राष्ट्रीयकरणानंतर आम्ही चर्चा---चळवळ करत करत सगळ्याच राष्ट्रीयकरण झाले तर काय होईल---कारण डावी चळवळ जगभरात मजबूत(strong) होती.  

·  आता "डावा"  हा पर्याय लोकांपुढे.

·  ......म्हणून या चर्चेची गरज व मी स्वागत करतो.  

             १."राजकारणाला मध्यवर्ती कस आणता येईल"  हा माझा कळीचा मुद्दा.

             २.जुने प्रश्न-कशाला प्राधान्य -आर्थिक प्रश्नावर भर की सामाजिक-सांस्कृतिक प्रश्नावर भर

             ३.नवीन प्रश्न-विकासाला कस बघावं? 

·  एकांगी विचार-गांधीवादी,खाजगीकरण

              भारतासारख्या १२० कोटीच्या देशात-जगाबरोबर काही बदल होणारच-शहरीकरण,शेतीतील संख्या कमी होणारच.

              शेतीवरचा भार कमी पण त्यांना रोजगार(empt .) मिळत नाही.

               भारत-Industrial Model Of Development  उपयोगी पडेल का?पर्याय कसा तयार होईल?गांधीजी-ग्राम्स्वराज त्या मार्गाने जाता येणार नाही कारण लोकांना काय पाहिजे हे बघितलं पाहिजे.उदा.बोनस मागू नका हे लोक ऐकणार                                                  नाहीत ,परवाची बातमी-औरंगाबाद-Manufacturing Zone -...कोटी रोजगार उपलब्ध करून देत आहे.

·  शेत जाते म्हणून लोक चळवळीत उभे राहतात,पण रोजगार जाईल म्हणून उभे राहात नाही.अपवाद-सेझ.

·  लोक पूनर्वसन(Rehabilitation) अधिक  हव म्हणून आंदोलन करतात.

·   "विकासा"च्या मॉडेल वर "सहमतीचा" मुद्दा.

·  'सत्ता उजवीकडे सरकली आहे' म्हणून धोका जाणवतो का?कारण आर्थिक संकट येते.जर डाव्या चळवळी कमी तेव्हा धोका.उदा.१९३२ चा अनुभव....... त्यामुळे  'अराजकीयता '.जी विकासाच्या दृष्टीने वाईट.तेच (अराजकीयता वाढणे) भ्रष्टाचार आंदोलनात दिसलं.

उल्का महाजन-

आम्हाला जे दिसतंय.जे बदल कानगोंनी मांडले.

·  विकासाबद्दलची धारणा व तेव्हाचे प्रश्न.

·  Manufacturing Zone खाली येणारी धोरणे- सेझ वर आपली स्पष्ट भूमिका---त्या प्रकारच्या धोरणालाच आपण नाकारतोय.फक्त शेतीसाठी नाही.

·  तीन अन्य पॉलिसी-१.National  Manufacturing Zone ........२.PCPIR -कमीत कमी २०० चौ.कि.मी...३.Delhi -Mumbai Industry Coridor -Eastern & Western .Eastern (तिकडून इकडे येणारा ) & Western (इकडून तिकडे जाणारा).                                                                                          

           -सेझ च्याच तत्वावरच या पॉलीसीही -१.......२.Special Purpose Vehicle  3.विकासाचे अधिकार व इतर अधिकार त्यांच्याकडेच .                                                                                                                                                                                                                                                           लो        -लोकशाहीला जो हात घातला जातोय आणि त्यासाठी येणारा जमिनीसंपादनाचा मुद्दा हा जास्त जमिनीबाबत आहे.सिंचित जमिनीवरचे हे उपक्रम आहेत..

·  विकासाची नवी मांडणी-"औद्योगिकीकरण हवे पण ते या तत्त्वावर  नाही."

·  Manufacturing Zone -शब्दशः बजाज एलियांस ने रचलेली आहे.ती योजना वाचताना लक्षात येते, की "ती ड्राफ्ट कोण करतंय"......लोकशाही व्यवस्था ,संविधान...                                                                                                                                                                                      मग असा प्रश्न येतो की हे तुकड्यातुकड्यात स्वीकारायच की धोरणच नाकारायच.?  

·  परिवर्तनाचा वाहक वर्ग आज कितीतरी बदललाय .आताचा परिवर्तनाचा वाहक वर्ग कोण?हे शोधण गरजेच आहे.                                                                                                                                                                                                                                                डाव्यांनी कामगार, शेती व संबंधित यांचे संघटन करणे गरजेचे आहे.मग असं का होत नाही?

·  राजकीय हस्तक्षेप करण्यासाठी निवडलेल्या प्रश्नांची निवड ..

श्री.मंगल धारवाडकर 

Manufacturing Industry ला पाणी मिळेल का नाही? हा प्रश्न.ग्राउंड वोटर संपून जाईल.

कॉ.बनसोडे-

·  राजकीय एकजूट करावी हा प्रयत्न सकारात्मक पणे घेतला पाहिजे.पण तरीही ही गोष्ट सोपी नाही.कारण हा पहिला प्रयत्न नाही.पाठच्या प्रयत्नांचे अनुभव पुढे त्याला निवडणुकीचे वळण.त्यामुळे ते टिकलं नाही.पण प्रयत्न तसा झाला.

·  माझ्यापुढे प्रश्न - राजकीय एकजूट करायची म्हणजे नेमक काय करायचं ?त्याच संघटनात्मक स्वरूप काय राहणार आहे-पक्ष की...?--- हेतू काय?

·  काही मुद्द्यांच्या बाबतीत आपण एकजूट आहोत.अजिबातच नाही असं नाही.इतकी निराशाजनक परिस्थिती नाही.                                                                                                                                                                                                                                                                                 परिवर्तनवादी कार्यकर्त्यांत निराशाजनक वातावरण येऊ नये,ही काळजी घेणे गरजेचे आहे.                                                                                                                                                                                                                                                                                                  उदा.आण्णा आंदोलन.-मतभेद पण भ्रष्टाचार जायला पाहिजे यावर एकमत.असेही काही कायदे होऊन गेले जे लोकांना माहीतच नाही.

·  पण ९१ नंतरचा जो काळ होता.ज्यातून कामगार 'बचावात्मक भूमिकेकडे'आता त्यातून बाहेर आलो आहोत.उदा.कामगार-राजेंद्र दर्द,चंद्रकांत यांच्याकडे गेले,आमच्याकडे(संघटनेकडे) का आले नाहीत?                                                                                                                                                      लोक व्यावहारिक आहेत ,त्यात चुकीच नाही.

·  लोकांची विचार करण्याची पद्धत व आपली पद्धत यावर विचार करायला पाहिजे.

·  विकास-     

              विकास व्हायला पाहिजे उदा.आता लोक विरोध करत आहेत.पण जेव्हा जायकवाडी,एमआयडीसी यांना जमिनी दिल्या  तेव्हा लोकांनी विरिध केला नाही.पण लोकांना आता समजतंय  की , 'कोणाचा  विकास झाला.'

              आता लोक विकासाबाबत स्वतचा  विचार करतात की ,माझा विकास होणार असेल...

·  मधल्या काळात बचावात्मक परिस्थिती (आंदोलन नाही ) होती,ती फेज (टप्पा )आपण पार केला आहे.

·  पुढे  जाऊन लोक जागरूक होतील,पण आपण डावे प्रबळ पाहिजेत.

·  संघटीत कामगारसुद्धा असंघटीत......उदा.उस कामगार,गिरणी कामगार ......यांनी इथला  संघटनेचा अनुभव त्यांच्या गावात वापरला पाहिजे.                                                                                                                                                                                                                      पण याच्यात "कामगार(औद्योगिक) वर्ग"च   पुढे राहील.यांना आपण कशी मदत करू शकू,हे बघितलं पाहिजे.

·  'कोणतीच विचारसरणी नको' हीसुद्धा एक विचारसरणीच आहे.ती घातक आहे.साम्राज्यवादी-भांडवलशाहीवादी  आहे.                                                                                                                                                         - मार्क्सवाद पोथी नाही.त्यात भर घातली आहे.लेनिननेही त्यात भर घातली आहे.मार्क्स वादात वैचारिक भर घालणाऱ्यांच स्वागत आहे.(प्रत्यक्ष तसं वागणारे,गाड्यांमधून फिरणारे नाहीत. )                                                                             - एकजुटीत राहिलं पाहिजे हे मान्य आहे.पण ज्याच्याबरोबर व्हायला पाहिजे त्याच्याबरोबर होत नाही.पण आपण प्रयत्न केले पाहिजेत.थोडाफार अभिनिवेश येतो. पण आपण प्रयत्न केले पाहिजे.                                                       - नवीन तंत्रज्ञान वापरता आलं पाहिजे.उदा.फेसबुक,मोबाईल,कॉमप्युटर .चळवळीच्या दृष्टीने त्याचा उपयोग केला पाहिजे. कॉमप्युटरला आपला विरोध पण कामगारांबाबत आपली भूमिका काय-टर कामाचे तर तास कमी करा.             - आधुनिकीकरण झाले पाहिजे,पण त्याचा फायदा कामगारालाही झाला पाहिजे.                                                                                                                                                                                                                            ....नाहीतर आपल्याला मागे यावे लागेल.     

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      अड.विष्णू ढोबळे-       

·                                                                                                                                                                                                                                                                                                               विद्रोही साहित्य संमेलनामुळे आपण एकत्र भेटतो .हे अजून बळकट केले पाहिजे.  

·   विदर्भ-सीपीआय च्या पुढाकाराने आण्णाभाऊ साठे परिषद झाली.

         -तात्पर्य-सांस्कृतिक क्षेत्रात जाणीवपूर्वक जायला पाहिजे.जे मार्क्सवादी,त्यापाठोपाठ समाजवादी गेल्या ३०-४० वर्षापासून करत आहेत.                                                                                                 

·  आपलं राजकारण  कधी नव्हे ते एवढ्या संकटात(crisis) मध्ये आलं आहे.                                     

·  लोकशाही राज्य (Democratic state) - माझ्या समजुतीप्रमाणे स्वतःची आर्मी किंवा सेमी आर्मी ......नावाखाली त्यांच्याच लोकांच्या विरोधात वापरते.                            

·  आम्ही युक्रांत मध्ये "स्टेट" चा सर्वात अधिक विचार केला कारण ते कलाल नाही की डावपेच पुढे येत नाहीत .            

·  शेवटी आपण राजकारण हीच किल्ली मानतो.

·  आपण मानणारे की समाजवादी इ.ची गराज.पार्टिशन प्रमाणे हस्तांतरण.          

·  रुलिंग क्लास ला बाधा येईल अशी कोणतीही गोष्ट सत्ताधारी करत नाही. 

·  भ्रष्टाचारच आंदोलन लीगल सिस्टमला सगळ्यात मोठा छेद आहे.                    

·  ज्यांच्या हातात हात देण आम्ही टाळतो,माणूस म्हणूनही आम्ही ज्यांच्यात जात नाही.उदा.सेना,आर.एस.एस.इत्यादीत आमची लोकं जातात.                     

              त्यामुळे आपल्यात कर्मठपणा नसेल तर  फुले आंबेडकर वाद संपेल.               

·  लोकं नेहमीच बरोबर असतात,हे चुकीचे आहे.मग आपण काम लोकांच विवेचन (interpretation) .आणि हे जत्रेत जाऊन  interpretation  नाही होणार .     

·   " परिवर्तनासाठी " महाराष्ट्र भारतातील एकमेव व्यासपीठ".आपल्यातीलच आदर्श व्यक्ती असे म्हणतात की,भारतातील लोकं प्रजा होती आता नागरिक झाली.इतकं सोप्या पद्धतीने interprete करू नये.

·  कितीही confidence वाटत असला तरीही परीस्थिती नाजुक आहे.             

·  समस्या (प्रोब्लेम) आहेत ,मार्क्सवादात तर  आंतरराष्ट्रीय समस्या (प्रोब्लेम) आहेत.             

·  भौगोलिक असमतोल (Regional Imbalance )-विदर्भ-अविकसित,मराठवाडा-३७१-(२) घेऊनही प्रश्नच ,कोकण-.....अशा (जिथे ८० टक्के पाणी जात,एकूण उत्पन्नापैकी खर्च जातो ) गमतीशीर त्र्याक  मध्ये आपल्याला प्रयोग करायचे आहेत. 

·  दोन प्रश्नांवर लक्ष केंद्रित करावे.    १.ही परिस्थिती समजवाद व मार्क्सवादी यांच्यात का?---नक्षलवादी टोकाची भूमिका---डायरेक्ट स्पोंसर्ड---हा फोरेन फोर्सेस (आंतर राष्ट्रीय शक्ती) मार्फत पसरतोय---हा टोकदार मार्क्सवादाला  डीमोरलाइस्ड (Demoralised) करतो.

·  नवीन मुलं नवीन विचार करतील.

·  आपण एन जी ओ ग्रस्त आहोत.ते माझ्याबरोबर बोलता ,त्यांच्या युरोपातील टूरकडे असते.

·  ते जरी   एन जी ओ  डायरेक्ट  चालवत नसले तरी त्यांच्या विचारशक्तीचा ताबा  एन जी ओ ने घेतलेला असतो .

·  पर्यायी राजकारण विकसित का होत नाही?-फक्त भांडवलशाही नाही.मी स्पष्ट (क्लीअर)नाही.जे मी ८०/९० साली होतो.                           

·   पैशाचं(एन जी ओ )उंची ताकद वाढेल.निवडून याल,(असे)आपलेच मित्र आहेत.पण परिवर्तनवादी राजकारण नाही होणार.                                                                                  

·  म्हणून मोकळी-ढाकळी चर्चा.बरेच दिवस ते बोललेच नाहीत.                                        

·  चर्चा पाहिजे- कार्यकर्त्यांचे भ्रम जातील.                                        

·  फुले, आंबेडकर,मार्क्सवाद,लेनिन हे बोलायला सोप आहे,पण वागायला अवघड.         

·  हे मार्क्सवादामुळे टिकून होत,मी असं मानत नाही.ते संविधानिक कायद्यामुळे (Constitute Law) टिकलं.                           

                                                                                                                 २-२.५०(जेवण)          

                 

 कॉ.कानगो-  

·  आपण   "महाराष्ट्र राज्य"  आणि त्याची सामाजिक,राजकीय,भौगोलिक परिस्थिती लक्षात घेवुन चर्चा करू.  याचा अर्थ आंतरराष्ट्रीय संदर्भ/Link महत्वाचे नाहीत असा  नाही.यामुळे आपल्याला कमी वेळात जास्त आउटपुट मिळेल.                  

·  परिषदेचा अनुभव-    १.काही गोष्टी (issue) -एकमत-संघर्ष       

                                        यामुळे येणाऱ्या निवडणुकीत पर्यायी मागण्या उभ्या राहतात.उदा.घर-हा गिरणी कामगारांचा प्रश्न नाही.---सिडको ने परवडणारी घरे बांधणे इ. 

                                      २.असंघटीत कामगारांना कस एकत्रित कराव :-मरेपर्यंत पेन्शन,शेतकरी,अंगणवाडी,कोतवाल इ. ना पेन्शन                       

                                                या मुद्द्यांवर आपण मोर्चा काढून दबाव निर्माण करू शकतो.                                   

·  महाराष्ट्र समतोल विकास-पण अडचणी विदर्भ इ.   ते भांडवलशाही डोळ्यासमोर ठेवूनच मागण्या.उदा.आमच्याकडे कारखाने निघाले पाहिजेत इ.-हे सगळंच अयोग्य असं नाही.            

·  मानवी विकासाचा निर्देशांक-बजेट बनवताना गृहीत धरलं पाहिजे.पीडीएस मधील भ्रष्टाचार दूर करण्याचा"विकेंद्रीकरण " हा एक पर्याय.ज्वारी व इतर धान्यांचाही समावेश.                                                                                                              

·  गंभीर मुद्दा-'रोजगार हमी योजना'  दुष्काळामुळे आली.कामगारांनी त्याच्या टक्स मधून पैसे /   टक्स घेण्यासाठी सुचवले.जो  सरकारने दुसरीकडे वळवला.जेव्हा ग्रामीण भागात  लोकं मागण्या की'रोजगार द्या ' ,तेव्हा सरकार म्हणत की आमच्याकडे पैसा  नाही.त्यांना जाणीव करून दीली पाहिजे की हा आमचा पैसा-आंदोलनामार्फत.         

·  लोकांना पक्षामार्फत आव्हान करण्यापेक्षा संघर्ष/चळवळी/मोर्चा साठी आव्हान .जे आले ते आपले.                                

उल्का म.-

·   -त्यात हे मुद्दे जोडले पाहिजे. 

               १)भू-सुधारणा कायद्यांची अंमलबजावणी .

               २)सम-न्यायी पाण्याचे वाटप                                  

सुभाष गायकवाड -

·  फाळणी-१९४७.केवळ धर्मात म्हणून रक्तरंजित.-म्हणून लक्षात.१९९१-गत्त्स तेव्हाही देशाची फाळणी-श्रीमंत आणि गरीब यांच्यात-रक्तरंजित  नव्हती- म्हणूण लक्षात नाही.                                     ९१ नंतर श्रीमंतांच्या षडयंत्राला सुरुवात.               

·   गरीब इंडिया वरील आक्रमण  डॉ.अर्जुनसेन गुप्ता -८४ कोटी समुदाय-सामाजिक-राजकीयदृष्ट्या वंचित यांना चेहरा कसा प्राप्त करून देता येईल.असा आपला प्रयत्न असला पाहिजे.                

·  आपण आपल्या पातळ्यांवर प्रयंत्न-उल्काताई रायगडमध्ये                              

·  दिवसेंदिवस कामगारांची संख्या कमी.त्यामुळे आपली शक्ती कमी पडतेय.                    

·   माझा प्रश्न आपला "जनाधार" काय?       ९३%असंघटीत क्षेत्र.                            

·  अंधश्रद्धा निर्मूलनाच्या कायद्याला पाठबळ कसं उभ करता येईल - १)बुवांचे आर्थिक उत्पादन उदा.१ रुपयाचे गोमुत्र १०० रुपयांना,१  किलो शेण १००० रुपयांना. २)आर.एस.एस. मंदिर वही बनायेंगे.                                       आज आणि उड्या हा प्रश्न संपणार नाही.निरंतर चालणारा आहे.                          

·  जनरेशन (पीढी) पुन्हा घडवायचे असेल तर-

आपला जनाधार---आपल्या विचारांची संख्या वाढण्यासाठी शाळांमध्ये जाऊन,,गोष्टीची छोटी छोटी पुस्तके काढून द्यावीत.महानगरपालिकेच्या शाळांपासून ते ...शाळांपर्यंत                 

·  जनाधार काबीज करण्यासाठी विविध उपक्रम/प्रयोग                    

·  अंतर (Generation Gap)   कसं कापता येईल.     

·  राजकारणात हस्क्षेप करण्याचा प्रयत्न -एकही आपला उमेदवार उभा नाही.हे प्रयोग सातत्याने होण्याच गरजेचं.आम्ही २१ उमेदवार उभे केले होते---२००१-२०११-एकदाही असा प्रयोग नाही.

·  जागतिकीकरण विरोधी कृती समिती आपण स्थापन केली.पण प्रत्येक बैठकीला उपस्थित राहतो का?  आपली शक्ती आपण कमी करतो.               

·  केंद्रसरकारने  एखादी योजना काढली तर लगेच त्याच्या विरोधात जायचं.दुसरी आली की लागेश दुसरीच्या पाठी.अशी आपण आपली शक्ती वाया घालवतो.                                                     

श्री मंगल धारवाडकर-    प्रबोधनाच काम मी शाळेमध्ये करत आहे.पुढेही करेल.   

संजीव चांदोरकर-             मुद्दे मांडताना ज्यावर आपली एकजूट त्यावर वेळ वाया घालवू नये.मतभेद-त्या गोष्टी मांडाव्यात.                                            

 अभय-

·  लोकांमध्ये वावरत असताना वैचारिक मतभेद घेऊन कार्य.---पण लोकं याबद्दल काय विचार करतात हे महत्वाचं-लोकांना आपले कंगोरे माहीत नाही.'डावे म्हणजे डावे'   असा लोकांचा दृष्टीकोन.                      

·  गेल्या अनेक वर्षापासून-परिवर्तन वाद्यांची आणि डाव्यांची एकजूट ही पक्षाची गरज नसून लोकांची गरज .                            

·  लोकांचे प्रश्न घेऊन त्यात सातत्य ठेवण गरजेचं.                         

·  माझा विभाग -विद्यार्थी विभाग.                                             

             विद्यार्थी चळवळीत येत नाहीत .उदा.आताची घटना-लेख-औरंगाबादमध्ये जवळ जवळ सगळ्या पक्षांचे मोर्चे ---त्यात असं की आंदोलन होतायेत---प्रतिनिधी आंदोलन करतायेत --पण ज्यांच्यासाठी हे आंदोलन ती जनता मूक.ती            आंदोलनात सहभागी नाही.                                  

·   आण्णांचे आंदोलन -लोकांची चीड.                        

·  पण लोकं शोध घेत आहेत पर्यायी नेतृत्वाचा .म्हणून एकजुटीबाबत आपण कार्यक्रम आखावा असं वाटत.                          

·  अमेरिकेत काही बोगस विद्यापीठे सापडली.शिक्षणाच्या कायद्याचे(Right To Education )  फायदे सरकारला सांगता येत नाही.   

·  सरकारी शाळा,सरकारी महाविद्यालये वाचली पाहिजेत.                                   

·  विद्यार्थ्यांचा  विचार या बैठकीत झाला पाहिजे.                                  

 दीपक कसाळे-                                                      

·  मला हे मान्य आहे की,संवादाची समस्या समग्रतेच पाहिली पाहिजे.                         

·   डाव्या पक्षांचे आपापसातील व इतरांशी मतभेद-मागचा फुले आंबेडकर विचार घेवुन काम करणारे नवे कार्यकर्ते.बनसोडे सरांची गोष्ट-नको त्यांच्याशी युती.याचा बारकाईने विचार होण्याची गरज.आपण अनौपचारिक चर्चा--चांगली तितकी अशा मिटींगमध्ये होत नाही.  

·  आपल्याकडे "Dialogue Culture "  होत नाही.                                                                   

·  आधी राजकीय की सामाजिक-सांस्कृतिक                

·  प्रतिक्रियेच्या चौकटीत जी सामाजिक-सांस्कृतिक आंदोलने झाली.  स्व बदलाकडे जास्त लक्ष दिल.                                                                                                                   

·  बाहेरच्या शक्तींकडे जास्त लक्ष दिल पाहिजे.व्यवस्थेला हात घालणाऱ्या मुद्द्यांकडे लक्ष .  

·  आपण जो अनुभव व्यवहारात घेतोय.एकच मत,प्रश्न इत्यादी.पण परिस्थितीमुळे दोन टोकाच्या भूमिका.                                             

·  ही  स्व-बदलाची प्रक्रिया(D -Class ,D -Gender) ही मांडली पाहिजे.

·  सत्तेच डायनिस्म (Dynism)

·  जस  पर्यायी विकासाचं मोडेल ,तसच  पर्यायी सत्तेच  मोडेल समजुन घेतलं पाहिजे. 

·  १.आदर्श कल्पना 

          २. मानवीय पातळीवरचा व्यवहार-यांच्यात अंतर्विरोध आहे.

बुद्धाप्रिय  कबीर :-

·  आपण(डावे)  प्रस्थापितांच्या तुलनेत कमी पडलोय.

·  आपण (डावे) प्रस्थापितांच्या तुलनेत आपली राजकीय उपद्रव मूल्यात उभारणे.

·  सत्ता ताब्यात घेण महत्वाचं आहे.त्याचा उपयोग करायचा हे आपल्या तत्वांनुसार करू-

 कॉ .कानगो -    आपण ज्यांच्यासाठी काम करतो त्याचे मतदानात रुपांतर करायला आपण कमी पडलो.

कॉ.भीमराव -

·  औरंगाबाद्चे वैशिष्ट्य मतभेद (दीपक कसले,नीर,मला राणे,.....) बाजूला ठेऊन कामासाठी एकत्र असतात.

·  आमच्याबरोबरची तुमची(तरूण) पीढी आमच्याबरोबर आले नाहीत.

उल्का म.-

१.विचारवेध पुन्हा सुरु करावा हा हेतू नाही.चर्चा व्हायला पाहिजे,पण ती जबाबदारी घेवुन आम्ही निघालो नाही.

२. "राजकीय " असा रोख ठेवूनच.

३.राजकीय एकजूट नाहीच असं नाही.पण अलीकडच्या ल्कालात असं दिसतंय-'हात राखून चाललंय'.त्याचं कारण त्याचा फाटाफुटीचा  इतिहास. पण त्याला पाठी टाकून नव्या जोमाने एकत्र येणे.उदा.सर्व कामगार एकत्र येऊनही शिवाजी पार्क भरत नाही.

४.मोठ्या सभांमध्ये अशी चर्चा होत नाही.....................

५.आपल्या प्रत्येकाला पूर्वासमीचं ओझ.उदा.ताई स्वतः..-.......,ढोबळे-एनएपीएम,जागतिकीकरण विरोधी कृती समिती .........................

 आपण कोणाचं प्रतिनिधित्व करता.

६.एनजीओ म्हणजे काय?-१.जे राजकारणात नाही ते  एनजीओ .२.फोरेन फंडिंग,कृती कार्यक्रम...........अशी चौकट,ती एनजीओ.

   जर आपण राजकीय.  ........  नसलेल्या शेतकरी संघटना इ. ना एनजीओ म्हणत असू आणि आपल्यातून वेगळे करत असू तर ती मोठी चूक.

एकीकडे  उजवे हजारो तोंडाने पुढे आर.एस.एस. आणि आपण ...हे नाही म्हणून  एकेकाला बाजूला काढत असू तर काय?

विचारांच्या कसोटीवर आपले कोण हे नव्याने पारख .सर्वोदय,गांधीवादी,...इ.

७.जेव्हा आपण राजकारण म्हणतोय तेव्हा आपण फक्त निवडणूकांमधले  नाही.सातेला हात घालणारे सगळे डाव इ. राजकारण.

·  काम करतानाच्या अडचणी-

     - सेझ-अनेक पक्ष पाठींबा,डावे इ.   तेच पक्ष शिवसेनेशी युती. 'शेकाप-शिवसेना-राष्ट्रवादी इ.युती' मत कसं देणार.       सगळे विरोधी काँग्रेस तेव्हा कोणाची बाजू?    स्थानिक शेतकऱ्यांनी कसे ठरवायचं आपलं कोण?    मग सर्वसामान्य                                                                         लोकं तुम्हाला तुकड्यांत  बघतात.निवडणुकीसाठी-हा पक्ष आणि सेझसाठी(विरोधासाठी)-हा पक्ष.  सेझविरोधी लढाईला राजकीय टोक आंतच येत नाही.         

       - Intigrity च आज धोक्यात.

कॉ.कानगो -  "समाजाला अराजकीय निर्णय घ्यायला भाग पाडणे " हा कळीचा मुद्दा.

चांदोरकर

·  .या बैठकीचे सर्वांनी स्वागत केल ,पण त्याची गरजही सांगितली.बोलण 'विद्यार्थी' राहील  (उदा.भरावे,करावे)असं बोलू नये.

·  विषयाला अधिक टोक आणण्यासाठी पुढील चर्चा असावी.

·  आपल्या  मनातील एकजूट-'राजकीय' असणार आहे.

·  'संघटनात्मक एकतेसाठी लागणारी वैचारिक एकता'  असं घाद्वान,याच महत्व सगळ्यांना पण -

              १)'ही प्रक्रिया काय असेल?' या मुद्द्यावर भाष्य करावे.  "Does And Donts" 

              २)ही आयडिया(Idea) ऑपरेशानलायीस्ड (Operationalised)कशी करावी.

                 उदा. विचारवेध पुन्हा करावं का?,महाराष्ट्र फोकस्ड ठेवून पुढील किमान कार्यक्रम.या बैठका पुढे कशा घ्याव्यात,त्या संदर्भात पुढाकार कोण घेईल?  

 कॉ.कानगो

·  आतापर्यंतचा इतिहास धर्माधिकारी इ.---"issue based unity" लवकर झाली---यापेक्षा वैचारिक चौकट करून मग   काम हे किलष्ट.

·  संघटनांकडे अशी यंत्रणा नाही की -'माहिती(information)' मिळवेल.उदा.कंत्राटी कामगारांची संख्या प्रत्येकजण आपापल्या मर्जीने सांगतो. 'महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांची स्थिती' असे ठराविक विषय घेऊन अभ्यास(information)

·  १ . issue based programme आणि २.चळवळींची गरज यांना बरोबर घेऊन  कसं जाता येईल.

चांदोरकर- 

फक्त वैचारिक मतभेद नाही ,तर बौद्धिक व भावनिक मतभेद consolidate कसे करता येईल.?

कॉ.कानगो.-

·  गिरणी कामगार

·  अस्मितेचे मुद्दे लोकांना जास्त भावतात आणि राजकीय नेते त्याचा फायदा उठवतात.

·  आर्थिक  प्रश्न   जास्त  टोकदार  असतात .

·  आमचा पक्ष (CPI) तयार आहे.जस आपण या बैठकिच पत्रक काढलं,तसं पत्रक काढू.

·  निवडणूक हा प्लाटफॉर्म नाही.पण मुद्दे ठरवून संघर्ष केला तर व्यापक एकजूट होईल.

·  sustain struggle करणारा प्लाटफॉर्म उभा करावा.

कॉ.भिमरावांचा चांदोरकरांना प्रश्न(overlapping च्या मुद्द्यावर )-

·  वैचारिक एकता-  आपल्यात मतभेद आहेत.पण बरेचसे मुद्दे/भाग ओवेर्लाप्पिंग आहेत.म्हणून तर आपण इथे आली.ते consolidate करता येईल का?असा आपला प्रयत्न.नाहीतर आपण मांडीला मांडी लावून बसलो नसतो.

कॉ.भीमराव-

·  आपापल्या  ब्यानरच्यापाठी एक विचारसरणी आहे.कॉमन गोष्ट-डावे,परिवर्तनवादी.ते एकत्र होतील अशी शक्यता अजिबात नाही.

·  १० ऑक्टो .२००२-रोजगार हमी योजना (घटना सांगितली ).....................................................

·  लोकांनाही त्यःची तीव्रता किती जाणवते, यावरही अवलंबून आहे.

४.३२

·  पुढे  जे लढे तीव्र तयार होतील.ते शेतकऱ्यांचे लढे,भू-संपादन.त्या दृष्टीने आपण आताच तयारी.

           कारण राज्यकर्त्यांना जमिनीचीच अधिक  गरज.

·  वैचारिक एकता अवघड पण issue based कार्यक्रम 

·  इतिहास-निवडणुकांच्या  वेळी आपले काही  प्लाटफॉर्म विस्कळीत.

उल्काताई-

१.रोजगार हमीचा कायदा अजून चांगला बनवलाय.-सोनियांच्या इंटरेस्ट ने.

२.पक्षांनी/सरकारने/डाव्यांनी संघटनांना बोलावून राष्ट्रीय मिटिंग.

३.'Information ' (कॉ.कानगोंनी मांडलेला मुद्दा ) आमच्या डोळ्यासमोर काही मुलं,जी हे करू शकतील.त्यांना एक 'सेन्टर' उभं करणं गरजेचं.

४ .'शेतकऱ्यांच्या आत्महत्ये'बाबत आपले आपले चार कार्यकर्ते पाठवून संघटना.एवढा तीव्र प्रश्न असून आपला एकाही डावा नेता/कार्यकर्ता तिथे नाही.

कॉ .कानगो-

·  यासोबत शिक्षण आणि आरोग्य

उदा, औरंगाबाद महानगरपालिकेचे हॉस्पिटलच नाही.

·  चांदोरकरांचा  प्रश्न-काळजी घेतली पाहिजे- म्हणजे काय?

कॉ.भीमराव-

·  इलेक्शन च्या आपल्या समितीत फुट पडणार नाही याची काळजी घेतली पाहिजे.

·  राजकारण   केलं पाहिजे आणि साध्य निवडणुकीतच राजकारण  होऊ शकत.

कॉ .कानगो

·  एकत्र लढणारे लोकं इलेक्शन मध्ये एकत्र असतीलच असे नाही.काही जागा एकत्र लढतील.हे जर-तर.

·   लोकांना काय वाटत हेही महत्वाच.उदा.१९९५ ला आम्ही व्याजदर कमी मिळाले,असं आम्ही. आमच्यावर अग्रलेखही लिहिले,कोणत्या जगात वावरतात असे प्रश्न विचारले. 

·  डायरेक्ट राजकारणाशिवाय हस्तक्षेपाच्या जागा आहेत.त्यातून आपण आपली ताकद वाढवू शकतो.

शांताराम-

·  मी खूप आशावादी माणूस आहे.

·  आघाड्या या केवळ प्रश्नाभोवती.

·  जे केल्याशिवाय परिवर्तनाला पर्याय नाही.तो मार्ग सोडून सरळ मार्ग निवडणे.

·  लढे होतात त्या प्रश्नाचं राजकीय रुपांतर हत नाही.ते राजकारण फक्त निवडणुकीच नाही.

·  १.भावी काळात राजकीय सत्ता ताब्यात घेण          २.त्यासाठी प्रभावी राजकीय व्यासपीठ उभं करणे -हे चार-पाच आंदोलनांच्या अभ्यासावरून.

·  महाराष्ट्रात १०० वर्षांपर्यंत फुले- आंबेडकर ,समाजवादी ....इ. सत्तेवर येणार नाही.

·  इनफोर्मेशन टेक्नोलॉजी वाढूनही काही माहिती मिळत नाही,देत नाहीत.Where is Global Village?.उदा. बाजूच्या तालुक्यातील एखादी  गोष्टीची माहिती अधिकार देत नाही.

·  राजकीय पुढाकार घेण्यात "झकमारी" कोणालातरी करावी लागते.

·  पडद्यामागे राहुन जैविक समानता तयार करणे.

·  "सिमेंटींग फोर्स "चा कुणीतरी विचार केला पाहिजे.

·  २० वर्षे,२८८ मतदार संघांचा ३ वेळा दौरा केल्यावर माझा अनुभव-२० वर्षे राजकारणावर काम केलं तर सत्ता बदलेलच.महाराष्ट्राची जनता  त्याची वाट पाहतेय.मनसेला उगाच पाठींबा नाही मिळत!

·  राजकीय अतृप्त शक्तींना आशा.

          १.इथल्या कष्टकरी,शोषिक,दलिताने जव उपक्रम केले,त्याची फारशी चिकित्सा केली जात नाही,मारली जाते.उदा.संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ.

           २.जमिनी वाटल्यानंतर-'नव-शेतकरी समूह'

·  आपण फक्त शोध घेतो.काय प्रश्न?पण त्यातून काम करताना कोणकोणती ताकद उभी राहते याचे निरीक्षण करू.

·  राब-राब राबण्याचे  बळी आपण होणार का? 

             चिकित्सा करावी लागणार आहे.उदा.शरद जोशी.२४,२०० कोटी गायरान जमिनी नावावर त्याच्झी दाखलाच कोणी घेतली नाही.

              इथ येत राजकीय,भाषिक आणि आपल्या अभ्यासाच्या मर्यादा.

·  महत्वाचे राजकीय टप्पे निश्चित करावे .त्याचा अभ्यास करावा.

·  ग्लोबलाइस्ड मिडियाने सगळ कप्पेबंद केलं आहे 

·  राजकीय ताकद-"संकल्प करण्याची गरज" जो येईल त्याला घेऊन पुढे जायचं.

·  एनजीओ,वित्तीय भांडवलशाही या जुन्या शब्दांत अडकू नये.तो  जागतिक फिनोमीना आहे.

·  जगण्याची शक्ती,पावलं असली पाहिजे.टाचणी लावण्याचे काम नको.

             १.विचारसरणी (Ideology )

             2.Critical Mass-फुले  आंबेडकर  .........इ .

             3.त्याचे कार्यक्रम

             ४.त्याचे संघटन

             ५.त्याचे नेतृत्त्व

चांदोरकर-

               प्रश्न-राजकीय संकल्प पाहिजे-हा प्ल्यान 'A ' आणि हा जर जवळच्या काळात शक्य नाही तर प्ल्यान 'B' जो issue based संघर्ष हा आहे का?

शांताराम -  माझा B ला विरोध नाही

उल्काताई -  त्याचं (B चं ) पुढच टोक गाठलं पाहिजे.

शांताराम   -उल्काच्या कामात राजकीय पक्ष नाही.त्याचं पुढ/ पलीकड पाहिजे. 

चांदोरकर-भीमरावांना -  औरंगाबादचे वैशिष्ट्य?करणं माहीत नाही.औरांगाबाद्चे डावे कार्यकर्ते बरेचसे बाहेरचे(औरंगाबादच्या)..

कॉ.भीमराव-      "मित्रत्व असणे" हे औरंगाबादचे वैशिष्ट्य .हे मित्रत्व राजकीय पर्यंत मर्यादित नाही,व्यक्तिगत कौटुंबिक सुद्धा.

उल्काताई  -        -त्यात सीपीएम आहे का?

कॉ.भीमराव-         त्यातले काही लोक आहेत.

चांदोरकर-           मुंबईसारख्या शहरात औरंगाबाद मॉडेल याबाबत काय तुमचं काय मत?

कॉ.भीमराव-          उदा. मी लाल निशाण पक्ष,सीपीआय चे लोकं टाकसाळ इ.पण आमचे वैयक्तिक व कौटुंबिक संबंध चांगले.तसे शांताराम -.......,समाजवादी-सुभाष लोमटे,विष्णू-लोहियावादी,पण तरीही आमचे चांगले संबंध.दुरावा                                         नव्हता.आमच्याशी  तुलना करता 'पुणे' बघा.उदा-किशोर ढमाले-र.....,

चांदोरकर(विनोदपूर्वक)- मी हेतुपूर्वक (परपोजफुली) पुण्याच नाव नाही घेतलं.(हशा)

                        तुमच्या औरंगाबादच्या पाण्याच केमिकल तपासणी केली पाहिजे.  (हशा)

कॉ.भीमराव- उदा.पोलीसांच काम इ. बाबत ते (औरंगाबादमधील इतर पक्षाचे आणि बैठकीला उपस्थीत असणाऱ्यांना उद्देशून कार्यकर्ते  ) आम्हाला मदत ,..................या बाबतीत आम्ही त्यांना मदत.

विष्णू-    माफी मागत..

उल्काताई(विनोदाने).- म्हणजे नंतर ठोकायचे.(हशा)

विष्णू - इतकी गंभीर चर्चा याची मला कल्पना नव्हती.काही विषय अधिक गंभीर पण त्याची चर्चा लाइटली होते.

·  स्त्रेनथन(मजबूत)  करण्याची भूमिका -विचारवेध,आण्णा भाऊ साठे....इ.

·  जैविक  राजकीय नाते - ही नाजूक व गंभीर चर्चा होऊ शकते.

·  महाराष्ट्रातल्या आताच्या वातावरणात आपली चर्चा पुढे घेऊन जायची असेल...

·  दिडशे ते दोनशे  वर्षाची मॉडर्न महाराष्ट्राची आपल्याला परंपरा.

·  नवीन    प्रयोग (संस्कृती,....,....,इ.)हे महाराष्ट्राच्या भूमीत झाले.

·  ज्वारीच पोत सोडव इतके मुद्दे बाहेर निघतात.इतके पॉझीटिव्ह मुद्दे.या केमिस्ट्रीचे आपण देयक नाहीत.इतिहास त्याचा देयक आहे.हे संत परंपरेत,समाजक्रांतीत,.....

·  "महाराष्ट्र या देशातील प्रयोगशाळा"    उदा. तेलंगणा,मराठवाडा.

·  जमिनीच्या प्रश्नावर एवढा(६०-६७ दादासाहेब ..) संघर्ष कधीही  झाला नव्हता.

·  कमीत कमी काहींकडे डेव्हलपमेंटमधून चांगली घरे आली.

·  कधी इंग्रज,कधी मुस्लिम...............

·  महाराष्ट्रातील इश्युज आयडेंटीफाइड करा.

             मी -"चंद्रपूर--विदर्भ--मराठवाडा-प.महाराष्ट्र--कोकण--राज्यपाल कमिटी "= शेतकऱ्यांच्या आत्महत्या.

·  परिस्थितीच रीडिंग कसं करतो/करावं,तो कार्यकर्ता पुढे जाईल.

·  लोकांचे प्रश्न समजा तेही तुमच्याबरोबर येतील.

·  महाराष्ट्र-आपण जे सरकारला सांगतो.  ही परिस्थिती इतर कोणत्याही राज्यात नाही.

·  शेतीचे  सर्वात जास्त प्रश्न महाराष्ट्रात.

·   शेतकऱ्यांचीच पोर अधिकारी,तहसीलदार,पोलीस इ.इतकी भक्कम व्यवस्था

           महात्मा फुले-"शेतकऱ्यांची अर्ध शिकलेली पोर नोकरीला लागतील.आपली दुख त्यांना सांगत नाही-नोकरी जाईल म्हणून."

·  महारास्त्रातील पॉलिटिकल ब्यानरचा  चा अभ्यास /इव्याल्युएशन नका करू.त्यांचे   ब्यानर आहेत.त्यापेक्षा प्रश्न आयडेंटीफाइड करा.

·  नव्या आघाड्यांना जन्म द्यायला भीती वाटते.

             आपली जागतिकीकरण विरोधी कृती समिती आहे ना!  ती मोठी करा.

·  आपण प्रश्न  आयडेंटीफाइड करतो.आपण समाज सेवकाचच काम करायचं का?

·  एनजीओ वार माझा ठपका का-कारण मी स्टेट मानतो.

·  भारतीय शासन संस्थेला "मजबूत" करायचं,की "रिप्रेस" करायचं?त्यामुळे सामाजिक परिवर्तन होईल का?

·  भारतीय संविधान बनत होते तेव्हा आर.एस.एस.,भांडवलशाही इ. ने विरोध केला .मग उरलं कोण-काँग्रेस व फुले-आंबेडकर.लिहिलं त्याने संविधान.

·  संघटीत राजकारणाच श्रेय  त्यांच्या पुढाऱ्यांपेक्षा भारतीय संविधानाला अधिक जात.

·  हे सगळ ढासाळायला लागलं,तेव्हा आपण म्हणतो 'संघटित टिकल पाहिजे'

·  आंबेडकर आपल्या पुढे होते.(९०% कायद्याच्या .... म्हणून )

·  १.vaccum भरला पाहिजे- प्रश्न आयडेंटीफाइड करून.  

          २.नावे ब्यानर तयार करू नका 

·  केंद्रसरकार जो नवीन थेसिस मांडताय-जाती-लोकसंख्या मोजणी.

·  डाव राजकारण सामाजिक विषमतेला अड्रेस करू शकलं नाही तर...?

·  तीस वर्षे समाजवादी राजकारणात घातले पण चर्चा पुढे जात नाही.

·   

...